Miejska Biblioteka Publiczna

Wygnanie z Arkadii

Autor: Załuski, Stanisław

[...] Autor to jedyny syn dziedzica szulmierskiego majątku Kazimierza Załuskiego i jego żony Ireny z Piotrowskich, będącej córką właścicielki Koziczyna. Stanisław urodził się w Warszawie w 1929 r., ale od pierwszych tygodni życia aż do 1945 r. nie opuszczał na dłużej Szulmierza i okolicy. W 1938 r. zaczął pisać pamiętnik. Te dziecięce i młodzieńcze notatki stały się

podstawą wspomnień spisanych znacznie później, a wydanych dopiero w 2006 r. Dysponując jednocześnie zapiskami ojca, mógł przytoczyć wiele danych o rodzinie Załuskich, osiadłej w XVIII w. w Damiętach-Przastkach, gm. Sońsk, później zamieszkałej w Osówce w Mławskiem, Czarnocinku w Ciechanowskiem, wreszcie w Szulmierzu. Podał też sporo danych o rodzinie Drewnowskich i Piotrowskich, z których wywodziły się małżonki panów Załuskich.Wspomnienia Stanisława obejmują jego najwcześniejsze lata spędzone w Szulmierzu. Czytelnicy znajdą więc dokładne charakterystyki rodziców autora, członków bliższej i dalszej rodziny, służby, opisy dworu, majątku, prac polowych, różnych atrakcji zajmujących chłopca np. przeprowadzanie lokomobili, wykopywanie drzew, bójka na chłopskim weselu, wyjazdy do pobliskiego Ciechanowa, do Warszawy.Sielankę bardzo szybko zakłóciła wojna. Pierwsze dni września 1939 r. dla mieszkańców północnego Mazowsza, obojętnie, ziemian czy chłopów, oznaczały jedno - ucieczkę. Jak najszybciej, jak najdalej od linii frontu. Załuscy z Szulmierza i Piotrowscy z Koziczyna dotarli daleko za Bug. Wrócili po 3 tygodniach. Nastał mroczny czas okupacji. Dziecięce zapiski pozwoliły Załuskiemu odtworzyć wydarzenia tamtych lat z niezwykłą precyzją. Czytelnicy poznają więc kolejnych verwalterów, zarządzających nie tylko Szulmierzem, ale i okolicznymi majątkami, losy wielu ziemiańskich rodzin, tak jak Załuscy wyrzuconych z domów, zmuszonych do pracy we własnych gospodarstwach w roli ekonomów i buchalterów. Życie "na dnie", w ciągłym strachu przed donosicielami, aresztowaniem, wywózką, z nadzieją na rychłe wyzwolenie, na nadejście upragnionych wojsk alianckich, cechowało codzienną egzystencję polskich rodzin ziemiańskich. Pod koniec wojny doszła do tego obawa przed Armią Czerwoną. Ziemianie mieli ciągle w pamięci wydarzenia 1920 r. i okrutne traktowanie ich przez bolszewików. Wyzwolenie, mimo ogromnej ilości wojsk niemieckich i rosyjskich, nalotów i pożarów, powitano z radością.Służba folwarczna z nadzieją, a dziedzice z obawą oczekiwali realizacji zapowiadanej reformy rolnej. Spełniły się najczarniejsze obawy tych drugich. Konieczność opuszczenia gminy, później powiatu, dla rodziny Załuskich oznaczało wygnanie z rodzinnej "Arkadii". Opuściwszy, zdewastowany przez Niemców i Rosjan dwór w Szulmierzu, zamieszkali w Kołakach w gm. Opinogóra, później w Szczepankach w pow. przasnyskim. Po sąsiedzku egzystowała Piotrowska z chorą córką i bratem, w międzyczasie aresztowana i ograbiona przez nowe władze. Wspomnienia zamyka wyjazd obu rodzin w rejon Ostródy, gdzie dawni dziedzice mogli objąć zarząd nad tamtejszymi majątkami ziemskimi i rozpocząć życie od nowa.Książka Załuskiego jest nieocenionym źródłem wiedzy o losach ziemian w czasie wojny i tuż po wyzwoleniu. Dla mieszkańców powiatu ciechanowskiego to wspaniała lekcja historii regionalnej, obraz życia ciechanowskich dworów w latach poprzedzających wojnę oraz gehenna okupacji i pierwszych miesięcy po wyzwoleniu. Dla mieszkańców Szulmierza i okolic tym bardziej cenna, że znajdą w niej wiele znajomych nazwisk. Żyją jeszcze osoby pamiętające dziedzica, jego żonę, panicza Stasia, verwaltera Lötera, młodsi słyszeli o nich od swoich rodziców, krewnych. Ludzi i zdarzenia przedstawione w książce znają jednak głównie z punktu widzenia "czworaków" i wsi, teraz mogą je poznać z punktu widzenia "dworu". Załuski kończy wspomnienia wyjazdem na Mazury jesienią 1945 r. Jak później potoczyły się jego losy? Ukończył gimnazjum w Ostródzie, a następnie studiował budownictwo wodne na Politechnice Gdańskiej. Odtąd mieszkał w Gdańsku. Dyplom inżyniera uzyskał w 1953 r. Pracował w Biurze Projektowym "Prozamet", a następnie w zarządzie budynków mieszkalnych. Ożenił się w 1954 r., rozwiódł w 1967 r. Należał do ZMP, w 1961 r. został członkiem PZPR. Od 1977 r. uczestniczył w Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, był wielokrotnie zatrzymywany przez Służbę Bezpieczeństwa. W 1978 r. wystąpił z partii. W sierpniu 1980 r. uczestniczył w strajku w Stoczni Gdańskiej. Przez cały czas wiele uwagi poświęcał jednak pisarstwu.Pierwsze próby literackie podejmował jeszcze jako młody chłopak, mieszkający w czasie wojny "na Tartaku" koło Szulmierza. Za swój debiut uważa opowiadanie "Mróz", opublikowane w 1957 r. w gdańskim dwutygodniku "Uwaga". Jego pierwsza książka "Ślad na asfalcie", to zbiór opowiadań wydanych w 1960 r. Nie zabrakło w nich wątków autobiograficznych. Czytelnicy zwrócą być może uwagę na pierwsze opowiadanie, zatytułowane "Kotesan". Autor opisuje tu niewątpliwie swoje przeżycia z okresu zamieszkiwania na folwarku w czasie wojny, wnikliwie analizuje własną psychikę i stara się zrozumieć postępowanie rodziców. Tytułowy Kotesan był autentycznie psem Załuskich, którego zastrzelili niemieccy żandarmi, zamieszkali w szulmierskim dworze. Stało się tak na prośbę dziedzica, który obawiał się, żeby wierne zwierzę nie zostało zwykłym psem podwórzowym w razie wysiedlenia właścicieli. [...]

z artykułu B. Bielastej, Wygnanie z Szulmierza:
www.tc.ciechanow.pl/aktualnosc-4339-wygnanie_z__szulmierza.html

Sprawdź dostępność, zarezerwuj (zamów):

(kliknij w nazwę placówki - więcej informacji)